99 lat temu w Rozprzy powstały legiony polskie
Legiony były pierwszą polską formacją wojskowa w XX w. Skupiły w sobie początkowo członków oddziałów Strzelca, Drużyn Strzeleckiech, Polowych Drużyny Sokoła oraz innych organizacji paramilitarnych działających przed I wojną światową głównie na terenie zaboru austriackiego.
Legiony powołane zostały 16 sierpnia 1914 r. przez Naczelny Komitet Narodowy, jako próba ratowania wojskowej inicjatywy Józefa Piłsudskiego, jaką było sformowanie i wejście 6 sierpnia na teren zaboru rosyjskiego 1 kompanii kadrowej.
Legiony działały w ramach armii austro-węgierskiej i podlegały dowództwu Landwehry. W szczytowym okresie rozwoju w Legionach służyło ponad 16 tys. żołnierzy (jesień 1915 r.).
Organizacyjnie dzieliły się na trzy brygady.
Do później jesieni 1915 r. Brygady działały na różnych frontach.
III Brygada weszła do boju od sierpnia 1915 r. i współdziałała z Brygadą Józefa Piłsudskiego.
Na jesieni 1916 r. doszło do wycofania Legionów z frontu na tyły i dymisji Józefa Piłsudskiego z funkcji brygadiera. W lecie 1917 r. wybuchł jeszcze głębszy kryzys – legioniści odmówili złożenia przysięgi na wierność Niemiec. Rozwiązano Legiony Polskie, część oficerów internowano w obozie w Beniaminowie, żołnierzy w Szczypiornie.
II Brygadę i pozostałych legionistów, poddanych austro-węgierskich, przemianowano na Polski Korpus Posiłkowy i wysłano we wrześniu/październiku na Bukowinę i Besarabię.
W lutym 1918 r. doszło do otwartego buntu w oddziałach Korpusu i legioniści pod dowództwem płk Józefa Hallera przeszli front na stronę rosyjską pod Rarańczą. Tam doszło do połączenia się z II Korpusem Polskim na Ukrainie.
W historii legionów polskich swoją rolę odegrała również Rozprza. To właśnie w Rozprzy w roku 1915 tworzyły się 4 i 6 Pułk Piechoty Legionów Polskich, które weszły w skład III Brygada.
Od kwietnia do lipca 1915 r. w Rozprzy formował się bataliony 4 Pułku Piechoty Legionów. Komendę nad 4 pp w dniu 11 maja objął ppłk B. Roja. Formowanie 4 pułku odbywało się dosyć powoli, w połowie czerwca pułk daleki był jeszcze od ukończenia organizacji i osiągnięcia gotowości. Dnia 12 lipca odbył się pierwszy przegląd pułku w Rozprzy. Tuż przed wymarszem na front w dniu 14 lipca legioniści wzięli udział w nabożeństwie w Rozprzy „na intencję” 4 pułku. Trzy dni później bataliony 4 pp wyruszyły do Piotrkowa, gdzie po polowej mszy świętej i defiladzie, nastąpił moment wyjazdu na front.
Po wymarszu na front 4 pp z ochotników, którzy nadal przybywali do punktów werbunkowych powołano rozkazem C. i K. Komendy Grupy Polskich Legionów nr 83 z dnia 28 lipca 1915r, 6 Pułk Piechoty Polskich Legionów w Rozprzy. Pułk szkolił się i przebywał w Rozprzy do momentu wymarszu na front. Tuż przed wymarszem na front 6 pp otrzymał w dniu 10 września chorągiew ofiarowaną przez miasto Warszawa. Uroczystości odebrania jej przez pułk odbyły się 12 września 1915r. w Rozprzy. Ówczesny adiutant pułku por. Dr prof. Antoni Jakubowski tak opisał uroczystość w swoich wspomnieniach:
„W Rozprzy święto narodowe! Bo pułki szósty godnie chce uczcić wręczenie mu sztandaru od stołecznego grodu Warszawy.
Śliczna, pamiętna jesień rozpostarła się nad znękaną polską ziemicą. Beztroski spokój natury, wylewał się w serca żołnierzy dziwny spokój i ufność i wiarę w powodzenie sprawy i szybkie jej zwycięstwo.
Rozprza się raduje, rozprza musi się radować!
Nędzna żydowska mieścina od samego ranka zmienia swój wygląd, odziewa się w szatę wyjątkowej czystości. Biedne żydowiny wymiatają i porządkują skrzętnie swoje obejścia, wśród nich kręcą się niecierpliwe relutony i z miną fantazyjną a pełną namaszczenia wydają szczegółowe „dyspozycye”. Wnet zamykają się kramiki, ulice miasteczka zaczynają się wypełniać tłumem ciekawskich, żądnych nowej uroczystości. Niedawno brudny a obecnie jak tłoczysko wyczyszczony rynek, zapełnia się kolumnami oddziałów. Deputacyja żołnierzy i strarszyzna z majorem Rylskim na czele, wchodzi do wnętrza skromnego, wypełnionego prawie po brzegi kościołka i zaczyna się wotywna na rzecz powodzenia sztandaru i oręża szóstego pułku.
Tuż przed wielkim ołtarzem, błyszczały wspaniałe na jaskrawym amarantowem tle sztandaru potężny, srebrem tkany, biały orzeł”
W roku 2015 Rozprza będzie świętowała po raz kolejny z legionami. Z okazji 100 lecia powstania 6 pułku władze gminy chcą zorganizować uroczystości jubileuszowe. W tym celu nawiązano już kontakt z 2 Brygadą Zmechanizowaną Legionów im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Brygada ta dziedziczy i kultywuje tradycje żołnierzy 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego.
Uroczystości będą miały na celu przybliżenie mieszkańcom naszego regionu przede wszystkim mało znane wątki z dziejów Rozprzy - mówi wójt Janusz Jędrzejczyk. Będą również ważniejszym elementem obchodów 950 lecia Rozprzy –kontynuuje wójt gminy.
Michał Tokarski
Urząd Gminy w Rozprzy dziękuje Panu Robertowi Skorupa za informacje pomocne w opracowaniu tekstu.
Zdjęcia udostępnione przez Centralne Archiwum Wojskowe w Warszawie.